Voordat hij een van de favoriete onderwerpen van kinderverhalen werd, was Sint Nicolaas een christelijke bisschop die bekend stond om zijn liefdadigheid, zijn welwillendheid en zijn voortdurende hulp aan de armen en behoeftigen.
Er bestaan veel legendes over deze grote heilige, de ene nog fabelachtiger dan de andere… en sommige hebben waarschijnlijk meer waarheid dan je zou denken
Beschermheilige van kinderen, schoolkinderen, maar ook van zeelieden en vele steden en streken over de hele wereld…
Vriend van de boeman, schoorsteenveger die snoepjes uitdeelt aan brave kinderen, terwijl zijn vriend kolen en zweepslagen geeft aan ongehoorzame kinderen…
De grote Sint Nicolaas is werkelijk intrigerend.
EEN EERSTE LEGENDE…
Lang geleden leefde er een man alleen met zijn drie dochters.
Het gezinnetje was zo arm dat ze niet genoeg geld bij elkaar konden krijgen voor een bruidsschat. In de praktijk betekende dit destijds één simpel ding: de dochters van de arme man konden niet trouwen.
In de stad waar ons verhaal zich afspeelt, gebeurden echter al enige tijd verbazingwekkende dingen. De inwoners vonden regelmatig geschenken voor hun open haard (sommigen zeggen geschenken achtergelaten in hun schoenen). Geld voor de behoeftigen, voedsel voor de hongerigen en gereedschap voor de arme ambachtslieden: niemand wist waar het allemaal vandaan kwam, maar iedereen was er blij mee.
Hoe dan ook, op de ochtend van de verjaardag van onze oudste dochter, net op de leeftijd waarop ze zou moeten trouwen, werden ze verrast toen ze midden in hun woonkamer een zak vol munten vonden. Ook al kenden ze zijn naam niet, ze waren schatplichtig aan deze mysterieuze weldoener.
Enkele jaren later, toen de tweede dochter van de arme man volwassen was, gebeurde hetzelfde: dankzij het geld dat op magische wijze tevoorschijn kwam, kon ook zij een echtgenoot vinden.
Je kunt wel raden dat hetzelfde zou gebeuren met de derde dochter. Dit idee kwam ook bij de vader op, die veel gelukkiger was dan een paar jaar geleden.
Aan de vooravond van de verjaardag van zijn jongste dochter besloot hij zich onder het raam te verstoppen om te zien wie, of wat, haar zulke geschenken zou kunnen geven. Niet al te verrassend ontdekte hij Nicolaas, de bisschop van zijn stad, met een zak goud in zijn handen.
Ondanks het aandringen van de heilige man dat het nieuws niet mocht worden verspreid, werd al snel in de hele regio bekend dat bisschop Nicolaas de beroemde geheime weldoener was. Hij deed dit immers niet ter meerdere eer en glorie, maar uit pure christelijke naastenliefde!
(Voor de goede orde: deze legende is veel meer verspreid in Klein-Azië dan in het Westen, waar de verhalen van de Arabische Nachten deze christelijke beeltenis een extra boodschap wilden meegeven).
…EN NOG EEN!
De tweede legende speelt zich af in een meer winterse context.
Omdat het koude weer hun dorp al maanden teistert, besloten drie hongerige kinderen voedsel te gaan verzamelen. Toen kwam er een sneeuwstorm en de kinderen raakten de weg kwijt.
Na vele uren lopen zagen ze in de verte een licht schijnen: geweldig, ze hadden een huis gevonden en, de bewoners van de streek kennende, waarschijnlijk ook een open haard om zich warm te houden. Het huis bleek een slagerij te zijn, en toen ze binnenkwamen werden ze met open armen ontvangen door de winkelier, die hun zelfs een lekkere warme maaltijd en een bed om te slapen aanbood.
Midden in de nacht, terwijl de drie kinderen vast sliepen, kwam de man hun kamer binnen en sneed hun keel door. Daarna sneed hij ze in stukken en legde ze in vaten met zout. Daar, in de zoutkelder van het verschrikkelijke monster, hadden de kinderen hun graf gevonden.
Enkele jaren gingen voorbij, zeven om precies te zijn, en het gruwelijke verhaal van de drie jongelui bereikte de oren van Sint Nicolaas.
Ondanks zijn besef dat hij tegenover het vleesgeworden kwaad stond, besloot hij de slager een bezoekje te brengen. Toen hij voor de vaten stond, legde de grote heilige zijn hand erop, riep God aan en opende ze: de kinderen kwamen eruit, fris alsof er niets gebeurd was, en vertrokken, de slager dankend voor het eten en het onderdak.
De verschrikkelijke moordenaar verdween en niemand heeft ooit nog iets van hem gehoord.
(Deze tweede legende wordt vooral verteld op het platteland van Noord- en West-Frankrijk. Lorrains, Elzassers of Normandiërs… maar ook Belgen en Nederlanders kennen het al eeuwen).
WIE WAS SINT NICOLAAS ECHT?
Voordat hij een legendarische figuur werd, was Sint Nicolaas een heel echte man, wiens leven wordt verteld door vele christelijke auteurs uit de Middeleeuwen en de Late Oudheid.
Geboren rond het jaar 280 in Lycië, een streek in het huidige Turkije, was Nicolaas (zijn doopnaam) de enige erfgenaam van tamelijk rijke ouders. Door zijn geboorte was deze echte vader van de verlaten kinderen dus lid van Byzantium en van het Oost-Romeinse Rijk.
Hoewel hij ervoor had kunnen kiezen om in luxe en weelde te leven, wijdde hij in plaats daarvan zijn tijd en fortuin aan het helpen van zieken, zwakken en mensen die armer waren dan hijzelf. Het was deze eigenschap die aanleiding gaf tot de eerste legende die we samen hebben besproken.
Door zijn interesse in de christelijke leer werd hij al snel priester en vond in God de ware weg. Vanwege zijn voorbeeldige levensstijl en grote toewijding werd hij al snel benoemd tot bisschop van de stad Myra, de grootste stad in zijn geboortestreek. In tegenstelling tot andere heiligen van de katholieke kerk onderging hij dus geen bijzondere vervolging.
Gedurende zijn hele leven stond Sint Nicolaas bekend om de vele wonderen die hem volgden, vooral in het kader van onverwachte genezingen. We kunnen hierin een inspiratiebron zien voor de tweede legende, die waarin onze heilige de drie kleine kinderen tot leven wekt.
Kortom, de meeste historici zijn het erover eens dat Sint Nicolaas op 6 december 343 is gestorven. In de loop der jaren verspreidden de verhalen over zijn wonderen en zijn inzet voor de behoeftigen zich over de meeste christelijke landen. Van de orthodoxe gemeenschappen in Rusland tot de katholieken in West-Europa, allen erkennen Sinterklaas als een persoon met een voorbeeldig leven.
Eén ding is in ieder geval zeker: het beeld van de grote Sint met de witte baard en zijn ezel is ongetwijfeld een mythe. Het beeld van de bisschop met een kromstaf en een mijter, die zijn bisdom beheert en geschenken uitdeelt aan de meest behoeftigen, is daarentegen zeker waar!
Sint Nicolaas is beslist anders dan de Kerstman, en de verschillende festiviteiten die hem aan ons voorstellen (kerstmarkt, processie of uitdelen van geschenken) zijn dan ook meer folklore dan historisch feit.
OM VERDER TE GAAN*
De patroonheilige van de brave kinderen biedt hen snoep, chocolade en peperkoek aan. Zoals u inmiddels zult hebben ontdekt, zit er veel meer achter deze figuur dan wat de kinderliedjes ons vertellen. Speculaas en peperkoek maken deel uit van zijn imago, maar de fabels vertellen ons slechts een deel van de waarheid.
Om verder te gaan, zijn hier enkele aanvullende bronnen met betrekking tot Sint Nicolaas, zijn leven en zijn legenden:
- Het deel van onze site gewijd aan christelijke symbolen: want Sint Nicolaas is vooral een personage uit het christendom.
- Een meer gedetailleerde uitleg over de oorsprong van de feestdag van Sinterklaas: veel mensen over de hele wereld vieren hem elk jaar op 6 december.